دوره بعد از زایمان برای بسیاری از مادران با تغییرات گسترده جسمی و هورمونی همراه است. بدن در حال بازگشت به تعادل طبیعی خود پس از ۹ ماه بارداری است و در این میان، برخی اختلالات هورمونی ممکن است ظاهر شوند یا دوباره فعال گردند. تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان یکی از مشکلات شایعی است که در این دوران زنان با آن روبرو می‌شوند.
این تصور در بسیاری از زنان وجود دارد که تخمدان پلی کیستیک (PCOS) با بارداری درمان می‌شود اما واقعیت این است که در برخی موارد، علائم این سندروم پس از زایمان بازمی‌گردند یا حتی تشدید می‌شوند. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم با تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان آشنا شویم و دلایل بروز این عارضه و پیامدهای آن را مورد بررسی قرار دهیم.
تخمدان پلی‌کیستیک چیست؟
سندروم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic Ovary Syndrome) یا به اختصار PCOS، یکی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی در میان زنان در سنین باروری است. در این سندروم، تخمدان‌ها به جای تخمک‌گذاری منظم، حاوی تعداد زیادی فولیکول کوچک (کیست‌های ریز) می‌شوند که باعث می‌شود رشد کامل نداشته باشند. از مهم‌ترین علائم این اختلال در زنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی‌نظمی قاعدگی یا قطع پریود
- افزایش موهای زائد صورت و بدن
- جوش‌های پوستی و چربی زیاد پوست
- افزایش وزن یا چاقی شکمی
- مشکلات باروری
تخمدان پلی کیستیک یک بیماری مزمن و وابسته به تغییرات هورمونی، به‌ویژه افزایش سطح هورمون آندروژن (هورمون مردانه) در زنان است.
آیا تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان ایجاد می‌شود؟
سؤال بسیاری از مادران این است که امکان بروز تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان وجود دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که بله امکان بروز این بیماری پس از بارداری و زایمان نیز وجود دارد. گاهی زنان پیش از بارداری دچار تخمدان پلی کیستیک هستند اما علائم خفیفی دارند که در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی به صورت موقت کاهش پیدا می‌کند. پس از زایمان و بازگشت بدن به وضعیت قبلی، این علائم مجدداً ظاهر می‌شوند. در برخی موارد نیز، تغییرات هورمونی و متابولیکی پس از زایمان می‌توانند زمینه بروز این اختلال را برای نخستین بار فراهم کنند.
علت بروز تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان
دلایل دقیق بروز تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل متعددی می‌توانند در ایجاد یا تشدید آن نقش داشته باشند. از مهم‌ترین علل بروز این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییرات هورمونی بعد از زایمان: پس از زایمان، سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون به‌طور ناگهانی کاهش پیدا می‌کند و تعادل هورمونی بدن به هم می‌خورد. این نوسانات می‌توانند باعث افزایش ترشح آندروژن‌ها شوند که یکی از عوامل اصلی در ایجاد تخمدان پلی کیستیک است.
- افزایش وزن پس از زایمان: بسیاری از زنان بعد از زایمان با چاقی یا اضافه وزن مواجه می‌شوند. چربی اضافی بدن باعث مقاومت به انسولین و در نتیجه افزایش سطح آندروژن می‌شود که به صورت مستقیم با بروز PCOS مرتبط است.
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: اگر مادر یا خواهر شما به سندروم تخمدان پلی کیستیک مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما نیز نسبت به سایر افراد بیشتر است. بارداری یا زایمان نمی‌تواند این زمینه ژنتیکی را از بین ببرد.
- استرس جسمی و روانی پس از زایمان: دوره بعد از زایمان برای بسیاری از مادران با بی‌خوابی، اضطراب، تغییرات خلقی و استرس همراه است. این عوامل می‌توانند به اختلال در محور هیپوتالاموس هیپوفیز تخمدان منجر شوند و در نهایت باعث بروز یا تشدید PCOS شوند.
- اختلال در عملکرد انسولین: در دوران بارداری، بدن به طور طبیعی مقاومت بیشتری نسبت به انسولین پیدا می‌کند تا قند خون برای جنین در دسترس باشد. اما اگر این مقاومت بعد از زایمان ادامه پیدا کند، می‌تواند در طولانی مدت به تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان منجر شود.
علائم تخمدان پلی‌کیستیک بعد از زایمان
علائم تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان ممکن است به تدریج ظاهر شوند و با نشانه‌های معمول بعد از زایمان اشتباه گرفته شوند. توجه به این علائم می‌تواند به تشخیص زودهنگام بیماری کمک کند. از مهم‌ترین علائم این عارضه بعد از زایمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی‌نظمی در قاعدگی مانند دیر شروع شدن پریود پس از زایمان یا توقف آن برای مدت طولانی
- افزایش رشد موهای زائد در صورت، چانه، سینه یا شکم
- افزایش وزن ناگهانی یا چاقی شکمی
- جوش‌های مکرر و پوست چرب
- ریزش موی سر به شکل مردانه (از جلو یا وسط سر)
- تغییرات خلقی و احساس خستگی مداوم
- کاهش میل جنسی
- مشکلات شیردهی به دلیل اختلالات هورمونی
اگر این علائم بیش از چند ماه پس از زایمان ادامه پیدا کنند، باید در اولین فرصت با جراح و متخصص زنان مشورت شود تا در صورت نیاز اقدامات تشخیصی و درمانی صورت گیرد.
آیا تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان بر شیردهی تأثیر دارد؟
سندروم تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان عارضه‌ای است که می‌تواند باعث کاهش تولید شیر مادر شود. دلیل تأثر این عارضه بر شیردهی، اختلال در تعادل هورمون‌های استروژن و پرولاکتین است که برای تولید شیر ضروری محسوب می‌شوند. در چنین شرایطی، مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه نوزادان می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. در برخی موارد، درمان دارویی یا رژیم غذایی مناسب می‌تواند تولید شیر را افزایش دهد.
پیامدهای تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان
در صورتی که اقدامات مناسب برای کنترل و درمان تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان صورت نگیرد، می‌تواند پیامدهای متعددی برای سلامت جسمانی و روانی زنان به همراه داشته باشد. از جمله این پیامدها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی‌نظمی قاعدگی و مشکلات باروری
- افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲
- افسردگی و اضطراب
- بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا
- اختلالات خواب و خستگی مزمن
نحوه تشخیص تخمدان پلی کیستیک پس از زایمان
تشخیص بیماری تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان معمولاً بر اساس ترکیبی از علائم بالینی، آزمایش‌های خونی و سونوگرافی انجام می‌شود. مراحل تشخیص این عارضه به شکل زیر است:
- بررسی سابقه پزشکی و علائم: پزشک علائم ظاهری مانند بی‌نظمی پریود، افزایش موهای زائد و آکنه را بررسی می‌کند.
- آزمایش خون: برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌های آندروژن، انسولین، LH و FSH
- سونوگرافی رحم و تخمدان‌ها: برای بررسی وجود کیست‌های متعدد در تخمدان
درمان و کنترل تخمدان پلی کیستیک پس از زایمان
درمان بیماری تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان یک فرایند چند بعدی است که با توجه به شرایط فرد، اهداف درمان و وضعیت شیردهی تنظیم می‌شود.
تغییر سبک زندگی
مهم‌ترین و مؤثرترین روش کنترل PCOS بعد از زایمان، اصلاح سبک زندگی است:
- تغذیه سالم: مصرف غذاهای طبیعی، سبزیجات تازه، میوه‌ها، پروتئین‌های بدون چربی و غلات سبوس‌دار، پرهیز از مصرف قندهای ساده، نوشیدنی‌های شیرین و فست‌فود.
- ورزش منظم: انجام فعالیت‌های سبک مانند پیاده‌روی، یوگا یا شنا می‌تواند مقاومت به انسولین را کاهش دهد.
- کاهش وزن: حتی کاهش ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن می‌تواند چرخه قاعدگی را بهبود دهد و علائم بیماری را کاهش دهد.
درمان دارویی
در برخی موارد، پزشک ممکن است برای درمان تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان داروهای زیر را تجویز کند:
- متفورمین برای کاهش مقاومت به انسولین
- قرص‌های ضد بارداری خوراکی برای تنظیم هورمون‌ها و چرخه قاعدگی
- اسپیرونولاکتون برای کاهش موهای زائد و آکنه (در صورت عدم شیردهی)
- کلومیفن سیترات در مواردی که بیمار قصد بارداری دارد، برای تحریک تخمک‌گذاری
درمان‌های طبیعی و مکمل
مصرف برخی از مواد طبیعی ممکن است به بهبود تعادل هورمونی کمک کنند؛ از جمله این مواد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دارچین: کمک به تنظیم قند خون
- زنجبیل: کاهش التهاب و بهبود عملکرد متابولیکی
- چای سبز: افزایش متابولیسم و کاهش چربی بدن
در مورد تخمدان پلی کیستیک بعد از زایمان باید گفت که این عارضه درمان قطعی ندارد، اما قابل کنترل است. با تغییر سبک زندگی، درمان‌های دارویی مناسب و پیگیری منظم پزشکی، بسیاری از زنان می‌توانند علائم خود را کنترل کرده و حتی باروری طبیعی خود را بازیابی کنند. در این شرایط مراجعه منظم به جراح و متخصص زنان مجرب مانند دکتر مهدیه فلاح نقش بسیار مهم و تعیین کننده‌ای در کنترل بیماری ایفا کند. دکتر فلاح با تحربه و تخصص بالا در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های زنان می‌تواند در تشخیص بیماری، درمان و کنترل علائم آن به زنان مبتلا کمک کند.
با بهترین جراح و متخصص زنان در رشت در تماس باشید
راه‌های ارتباطی با دکتر مهدیه فلاح، بهترین جراح و متخصص زنان در رشت:
- شماره تماس:
- واتس‌اپ:
- آدرس مطب:
- اینستاگرام: