یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین دوران‌های زندگی زنان، دوران بارداری است. یکی از نکات مهم در خصوص دوران بارداری این است که بدن مادر از لحاظ فیزیکی و هورمونی تغییرات گسترده‌ای را تجربه می‌کند تا به این شکل شرایط لازم برای رشد جنین فراهم شود. در این شرایط مراقبت های دوران بارداری از اهمیت زیادی برخوردار است.
مراقبت صحیح از سلامت جسمی و روحی مادر در دوران بارداری نه تنها باعث به دنیا آمدن نوزادی سالم می‌شود، بلکه از بروز بسیاری از عوارض بارداری مانند پره‌اکلامپسی، کم‌خونی یا زایمان زودرس جلوگیری می‌کند. این موضوع نشان می‌دهد که مراقبت‌های لازم در این دوران از اهمیت زیادی برخوردار بوده و باید مورد توجه قرار بگیرد.
در این مقاله قصد داریم با مراحل مراقبت های دوران بارداری در زنان آشنا شده و معاینات دوره‌ای مورد نیاز، سونوگرافی‌های ضروری و سایر نکات مهم را مورد بررسی قرار دهیم.
اهمیت مراقبت های دوران بارداری
مراقبت های دوران بارداری یا Prenatal Care مجموعه اقداماتی است که به منظور حفظ سلامت مادر و جنین در دوران بارداری انجام می‌شود. این مراقبت‌ها از همان ابتدای بارداری آغاز شده و تا زمان زایمان ادامه پیدا می‌کنند. از مهم‌ترین اهداف این مراقبت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پایش سلامت مادر و جنین به منظور تشخیص به موقع مشکلات احتمالی مانند دیابت بارداری، فشار خون بالا یا رشد غیرطبیعی جنین
- پیشگیری از عوارض خطرناک و جلوگیری از بروز عوارضی مانند سقط، زایمان زودرس یا کم وزنی نوزاد
- آموزش مادران و آموزش نکات مربوط به تغذیه، ورزش، داروها و مراقبت‌های روزمره توسط پزشک یا ماما
- آماده‌سازی برای زایمان و تعیین نوع زایمان از طریق بررسی وضعیت رحم، جنین و لگن
شروع مراقبت‌ها؛ اولین ویزیت بارداری
در مورد زمان مراجعه اولیه باید گفت که زنان به محض اطمینان از بارداری خود از طریق آزمایش خون یا تست بارداری خانگی ، باید به پزشک متخصص زنان یا ماما مراجعه نمایند. اولین ویزیت در مراقبت های دوران بارداری معمولا در بین هفته 6 تا 8 بارداری انجام می‌شود. در اولین ویزیت، پزشک موارد زیر را مورد بررسی قرار می‌دهد:
- سابقه پزشکی، جراحی و خانوادگی مادر
- وضعیت فشار خون، وزن و شاخص توده بدنی (BMI)
- بررسی وجود بیماری‌هایی مانند کم‌خونی، دیابت، کم‌کاری تیروئید یا عفونت‌ها
- تعیین تاریخ دقیق زایمان (با استفاده از آخرین تاریخ قاعدگی یا سونوگرافی اولیه)
- درخواست آزمایش‌های پایه شامل گروه خونی و RH، شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)، قند خون ناشتا، تست‌های هپاتیت، HIV و سفلیس و بررسی عفونت ادراری
- تجویز مکمل‌های بارداری شامل اسیدفولیک، آهن و مولتی ویتامین مخصوص مادران باردار
سونوگرافی‌های ضروری دوران بارداری
یکی از مهم‌ترین مراقبت های دوران بارداری که باید مورد توجه قرار بگیرد، انجام سونوگرافی‌های ضروری است. سونوگرافی‌ها نقش بسیار مهمی در بررسی رشد و سلامت جنین ایفا می‌کنند. در مجموع، سه سونوگرافی اصلی در دوران بارداری توصیه می‌شود:
- سونوگرافی سه ماهه اول (هفته ۶ تا ۱۲): در این مرحله، وجود جنین، تعداد جنین‌ها (تک‌قلو یا چندقلویی)، سن بارداری و ضربان قلب بررسی می‌شود. همچنین سونوگرافی NT (Nuchal Translucency) بین هفته ۱۱ تا ۱۳ برای غربالگری سندرم داون انجام می‌شود.
- سونوگرافی سه ماهه دوم (هفته ۱۸ تا ۲۲): به این سونوگرافی، آنومالی اسکن گفته می‌شود و جزو مهم‌ترین سونوگرافی‌ها محسوب می‌شود. در این سونوگرافی تمام اندام‌های بدن جنین شامل مغز، قلب، کلیه‌ها، استخوان‌ها و اندام‌های حرکتی بررسی می‌شود تا هرگونه ناهنجاری احتمالی شناسایی شود.
- سونوگرافی سه ماهه سوم (هفته ۳۰ تا ۳۴): در این مرحله، وزن تخمینی جنین، وضعیت قرارگیری برای انتخاب سزارین یا زایمان طبیعی، میزان مایع آمنیوتیک و سلامت جفت ارزیابی می‌شود.
مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری
یکی از مراقبت های دوران بارداری که اهمیت زیادی دارد، تغذیه صحیح است. در دوران بارداری، بدن مادر نیاز بیشتری به مواد مغذی دارد تا رشد جنین تضمین و سلامت مادر نیز تأمین شود. تغذیه متعادل نه تنها از کم وزنی نوزاد جلوگیری می‌کند، بلکه خطر بروز دیابت بارداری، کم‌خونی و فشار خون بالا را کاهش می‌دهد. از مهم‌ترین مواد غذایی و مغذی ضروری برای مادران باردار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پروتئین‌ها: گوشت قرمز بدون چربی، مرغ، ماهی، تخم مرغ، حبوبات و لبنیات
- کلسیم: شیر، ماست، پنیر، بادام و سبزیجات برگ سبز برای تقویت استخوان‌ها و دندان‌های جنین
- آهن: جگر، عدس، اسفناج و مکمل‌های آهن برای پیشگیری از کم‌خونی
- اسید فولیک: سبزیجات برگ سبز، مرکبات و مکمل‌های فولیک اسید جهت جلوگیری از ناهنجاری‌های مغزی جنین
- ویتامین D: برای جذب بهتر کلسیم و رشد استخوان‌های جنین
- مایعات: مصرف روزانه حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان آب برای جلوگیری از یبوست و حفظ حجم خون
یکی از نکات مهم در مراقبت های دوران بارداری، پرهیز از مصرف مواد غذایی مضر است. از مهم‌ترین مواد غذایی مضر برای مادران باردار می‌توان به غذاهای خام یا نیم‌پز (مثل ماهی خام یا تخم مرغ عسلی)، نوشیدنی‌های کافئین‌دار زیاد، مواد حاوی قند یا چربی اشباع، غذاهای شور و فرآوری شده و نوشیدنی‌های الکلی اشاره کرد.
مراقبت‌های هر سه ماهه بارداری
دوران بارداری در زنان را می‌توان به سه ماهه‌های سه‌گانه تقسیم‌بندی کرد که در هر سه ماهه یک سری مراقبت‌های کلیدی باید مورد توجه قرار بگیرد. مراقبت های دوران بارداری در سه ماهه‌های مختلف به شرح زیر است.
سه ماهه اول (هفته ۱ تا ۱۳)
در این مرحله، رشد اولیه اندام‌های جنین شکل می‌گیرد. مراقبت‌های کلیدی در این دوران عبارت‌اند از:
- مصرف روزانه اسید فولیک (۴۰۰ میکروگرم)
- پرهیز از مصرف داروهای غیرضروری
- استراحت کافی و کنترل تهوع بارداری
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض اشعه یا مواد شیمیایی
- مراجعه منظم به پزشک برای بررسی رشد جنین
در سه ماهه اول برخی علائم مانند حالت تهوع، خستگی، افزایش ادرار و حساسیت سینه‌ها از علائم طبیعی هستند. اما در صورت خون‌ریزی یا درد شکم باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
سه ماهه دوم (هفته ۱۴ تا ۲۷)
این سه ماهه در مراقبت های دوران بارداری را می‌توان آرام‌ترین دوران نامید که در آن انرژی مادر در بالاترین سطح قرار دارد. در این دوران حرکات جنین قابل احساس می‌شود و شکم مادر بزرگ‌تر و رحم بالاتر از لگن قرار می‌گیرد. از مهم‌ترین نکات مراقبتی در این دوران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بررسی قند خون (تست GTT) بین هفته ۲۴ تا ۲۸ به منظور تشخیص دیابت بارداری
- مصرف منظم آهن و کلسیم
- پوشیدن لباس‌های راحت، کفش‌های نرم و خواب به پهلوی چپ
- انجام سونوگرافی آنومالی
- بررسی فشار خون و وزن در هر ویزیت
- انجام تمرینات ملایم ورزشی مانند پیاده‌روی
- توجه به تغذیه سالم و اجتناب از افزایش وزن بیش از حد
سه ماهه سوم (هفته ۲۸ تا ۴۰)
در این دوره بدن مادر برای زایمان آماده می‌شود و جنین نیز رشد نهایی خود را انجام می‌دهد. مهم‌ترین مراقبت های دوران بارداری این سه ماهه به شرح زیر است:
- کنترل دقیق فشار خون و قند خون
- بررسی علائم زایمان زودرس (درد زیر شکم، ترشحات زیاد یا خون‌ریزی)
- انجام سونوگرافی پایانی برای بررسی وضعیت جنین
- آموزش نحوه تنفس و آرام‌سازی در زمان زایمان
- آماده‌سازی کیف زایمان و مدارک بیمارستان
- خوابیدن به پهلوی چپ برای بهبود گردش خون
- اجتناب از انجام سفرهای طولانی
- مصرف مایعات کافی
- آگاهی از علائم شروع زایمان مانند منظم شدن انقباضات رحم یا پاره شدن کیسه آب
با توجه به اینکه بدن مادران از لحاظ فیزیکی و هورمونی تغییرات زیادی را در دوران بارداری تجربه می‌کند، توجه به برخی از نکات مراقبتی به منظور حفظ سلامت جسمانی و روانی مادران نقش بسیار مهمی در رشد جنین ایفا می‌کند. در این شرایط مراجعه به یک جراح و متخصص زنان مجرب مانند دکتر مهدیه فلاح و انجام ویزیت‌های منظم و اقدامات تشخیصی مورد نیاز مانند سونوگرافی می‌تواند سلامت مادر و جنین در این دوران را تضمین کند. دکتر فلاح با انجام مراقبت های دوران بارداری و آموزش نکات مهم آن به مادران تلاش می‌کند تا از زمان شروع بارداری تا زایمان به خوبی از سلامت مادر و جنین مراقبت نماید.
جهت آشنایی با مراقبت های دوران بارداری با ما در تماس باشید
راه‌های ارتباطی با دکتر مهدیه فلاح، بهترین جراح و متخصص زنان در رشت:
- شماره تماس:
- واتس‌اپ:
- آدرس مطب:
- اینستاگرام: