خونریزی بعد از زایمان یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مادران و تیم درمانی است. گرچه بخش قابل توجهی از زنان پس از زایمان مقدار مشخصی خون از دست می‌دهند، اما گاهی میزان خونریزی بیش از حد طبیعی می‌شود و می‌تواند مادر را در معرض خطر قرار دهد.
این مشکل که در پزشکی به آن خونریزی پس از زایمان (Postpartum Hemorrhage | PPH) گفته می‌شود، اگر سریع تشخیص داده و مدیریت نشود، ممکن است پیامدهای جدی به همراه داشته باشد. خبر خوب این است که با آگاهی، مراقبت صحیح، پیشگیری و درمان فوری می‌توان خطرات آن را به‌طور چشمگیری کاهش داد.
در این مقاله، قصد داریم با خونریزی بعد از زایمان آشنا شده و علائم، علل، عوامل خطر، روش‌های تشخیص، اقدامات لازم در خانه و بیمارستان، روش‌های درمان نوین، راهکارهای پیشگیری و توصیه‌های مراقبتی را مورد بررسی قرار دهیم.
خونریزی بعد از زایمان چیست؟
خونریزی بعد از زایمان به خونریزی بیش از حد طبیعی در ۲۴ ساعت اول یا چند روز تا چند هفته بعد از زایمان گفته می‌شود. این وضعیت ممکن است پس از زایمان طبیعی یا سزارین رخ دهد. در پزشکی، خونریزی پس از زایمان در صورتی که شرایط زیر را داشته باشد، نگران کننده است:
- پس از زایمان طبیعی بیش از ۵۰۰ میلی‌لیتر خون از دست رود
- پس از سزارین بیش از ۱۰۰۰ میلی‌لیتر خون از دست رود
همچنین اگر خونریزی ادامه‌دار باشد یا با افت فشار خون و علائم شوک همراه باشد، یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و نیاز به اقدام فوری دارد.
میزان خونریزی طبیعی پس از زایمان
پس از زایمان، مادران تا چند هفته خونریزی واژینال دارند که یک امر طبیعی است. به این خونریزی لوشیا گفته می‌شود. مراحل لوشیا در زنان به شرح زیر است:
- مرحله قرمز (۳ تا ۴ روز اول): خون پررنگ با لخته‌های کوچک طبیعی است.
- مرحله صورتی یا قهوه‌ای (۵ تا ۱۰ روز): مقدار خون کمتر می‌شود.
- مرحله سفید یا زرد (۲ تا ۶ هفته): ترشحات کم و روشن است.
اگر خون پس از این مراحل دوباره قرمز و سنگین شود، شرایط غیرطبیعی است و باید مورد بررسی قرار بگیرد.
انواع خونریزی بعد از زایمان
خونریزی بعد از زایمان را می‌توان در انواع مختلف تقسیم‌بندی کرد که هر کدام شرایط خاص خود را دارند:
- خونریزی اولیه (تا ۲۴ ساعت اول): این نوع خونریزی شایع‌تر و خطرناک‌تر است. این خونریزی معمولاً در بیمارستان رخ می‌دهد و نیاز به درمان فوری دارد.
- خونریزی ثانویه (از ۲۴ ساعت تا ۱۲ هفته پس از زایمان): این نوع خونریزی معمولاً ناشی از عفونت، باقیمانده جفت یا اختلالات انعقادی است.
علل اصلی خونریزی پس از زایمان چیست؟
خونریزی بعد از زایمان 4 علت اصلی دارد که این علل با عنوان 4T شناخته می‌شوند:
- Tone (شل بودن رحم): شایع‌ترین علت خونریزی است. رحم پس از زایمان باید منقبض شود. در صورتی که رحم شل بماند، رگ‌های خونی باز می‌مانند و خونریزی شدید رخ می‌دهد. از مهم‌ترین علت‌های آن می‌توان به زایمان طولانی، زایمان سریع، جنین بزرگ، چندقلویی و بی‌حسی یا داروهای شل‌کننده رحم اشاره کرد.
- Tissue (باقیماندن جفت یا لخته): بخشی از جفت یا پرده‌های جنینی جدا نمی‌شود و در رحم باقی می‌ماند که می‌تواند منجر به خونریزی شود.
- Trauma (پارگی کانال زایمانی): پارگی‌های دهانه رحم، واژن یا ناحیه پرینه می‌تواند خونریزی ایجاد کند.
- Thrombin (مشکلات انعقادی خون): بیماری‌های انعقادی یا مصرف داروهای ضدانعقاد باعث خونریزی زیاد می‌شود.
عوامل خطر خونریزی شدید بعد از زایمان چیست؟
بعضی شرایط وجود دارد که می‌تواند احتمال تشدید خونریزی بعد از زایمان را افزایش دهد. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سابقه خونریزی در زایمان قبلی
- چاقی
- بارداری چندقلویی
- جفت سرراهی
- جنین بزرگ (ماکروزومی)
- فشار خون بارداری
- کم‌خونی شدید
- زایمان‌های سخت یا طولانی
- بارداری‌های متعدد
- بی‌حسی اپیدورال
- القای زایمان
نشانه‌های هشداردهنده خونریزی بعد از زایمان
زنان در صورتی که هر یک از موارد زیر را مشاهده کنند باید توجه داشته باشند که خونریزی بعد از زایمان می‌تواند خطر جدی به همراه داشته باشد:
- خونریزی بسیار زیاد و شدید
- نیاز به تعویض نوار بهداشتی هر ۳۰ تا ۶۰ دقیقه
- لخته‌های بسیار بزرگ
- سرگیجه، ضعف یا غش
- تپش قلب
- رنگ‌پریدگی
- افت فشار خون
- درد شدید شکم
- تب یا ترشحات بدبو (نشانه عفونت)
چگونه خونریزی پس از زایمان تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص خونریزی بعد از زایمان به طور معمول با استفاده از روش‌های زیر انجام می‌شود:
- معاینه شکم برای بررسی انقباض رحم
- معاینه واژینال برای جستجوی پارگی‌ها
- سونوگرافی برای بررسی باقیمانده جفت
- آزمایش خون برای بررسی سطح هموگلوبین و انعقاد
- بررسی علائم حیاتی
مدیریت اولیه خونریزی در منزل
زنان در صورتی که پس از ترخیص از بیمارستان با خونریزی شدید مواجه شوند با انجام یک سری اقدامات می‌توانند خونریزی بعد از زایمان را مدیریت نمایند. در صورت مشاهده خونریزی اقدامات زیر را انجام دهید:
- بلافاصله روی تخت دراز بکشید.
- نوزاد را به دیگران بسپارید
- یک نوار بهداشتی جدید استفاده کنید
- خوردن مایعات برای جلوگیری از افت فشار
- تماس فوری با پزشک یا اورژانس
درمان‌های تخصصی در بیمارستان
زمانی که مادران با خونریزی بعد از زایمان مواجه می‌شوند، تیم درمانی در بیمارستان اقدامات زیر را انجام می‌دهند:
- ماساژ رحم برای سفت کردن رحم و جلوگیری از خونریزی
- تزریق داروهای منقبض‌کننده رحم
- جایگزینی مایعات و خون از دست رفته برای جلوگیری از شوک
- خارج کردن باقیمانده جفت در صورت وجود، با ابزار مخصوص یا کورتاژ
- بخیه پارگی‌ها
- بستن فشارنده‌های رحمی در صورت لزوم
روش‌های دارویی کنترل خونریزی
برای کنترل و مدیریت خونریزی بعد از زایمان می‌توان برخی داروها را با نظر جراح و متخصص زنان مثرف کرد از داروهای اصلی برای جلوگیری از خونریزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اکسی‌توسین (Oxytocin)
- متیل‌ارگونوین (Methergine)
- پروستاگلاندین‌ها
- ترانکسامیک اسید (TXA) – برای کاهش خونریزی
روش‌های جراحی و مداخله‌ای
در صورتی که خونریزی بعد از زایمان با مصرف داروهای معرفی شده درمان نشود نیاز به یک سری روش‌های جراحی و مداخله‌ای وجود دارد. از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بالون‌گذاری داخل رحم (Bakri Balloon)
- بخیه‌های فشاری رحم
- آمبولیزاسیون شریان رحمی
- هیسترکتومی
پیشگیری از خونریزی پس از زایمان
در مورد خونریزی بعد از زایمان باید به این موضوع اشاره کرد که بخش مهمی از مدیریت و کنترل آن، مربوط به پیشگیری است. راه‌های پیشگیری از بروز این مشکل به شرح زیر است:
- مصرف داروی جلوگیری از خونریزی پس از تولد نوزاد
- مدیریت درست سومین مرحله زایمان
- درمان کم‌خونی در بارداری
- انتخاب روش زایمان مناسب
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون یا دیابت
عوارض احتمالی خونریزی درمان‌نشده
خونریزی بعد از زایمان مشکلی است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می‌تواند عوارض جدی زیر را به همراه داشته باشد:
- شوک
- نارسایی اندام‌ها
- نیاز به انتقال خون
- عفونت
- بستری شدن طولانی
- در موارد شدید، مرگ مادر
چه زمانی باید مراجعه فوری به پزشک داشت؟
در خونریزی بعد از زایمان در صورتی که زنان موارد زیر را مشاهده کردند باید فورا به جراح و متخصص زنان مراجعه نمایند:
- خونریزی بسیار زیاد
- لخته‌های بزرگ
- سرگیجه شدید و غش
- تپش قلب
- تب
- ترشحات بدبود
- درد شکمی شدید
- احساس ضعف شدید
خونریزی بعد از زایمان یکی از مشکلاتی است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی مادران به همراه داشته باشد. به همین دلیل مراجعه به پزشک متخصص مانند دکتر مهدیه فلاح در صورت بروز خونریزی از اهمیت زیادی برخوردار است. دکتر فلاح به عنوان جراح و متخصص زنان در رشت با تخصص و تجربه بالای خود می‌توان علت بروز خونریزی را تشخیص داده و اقدامات درمانی لازم را جهت مدیریت و درمان خونریزی بکار گیرد.
با بهترین جراح و متخصص زنان در رشت در تماس باشید
راه‌های ارتباطی با دکتر مهدیه فلاح، بهترین جراح و متخصص زنان در رشت:
- شماره تماس:
- واتس‌اپ:
- آدرس مطب:
- اینستاگرام: